Podatnicy podatków dochodowych (PIT/CIT) każdego roku wypełniają szereg obowiązków w zakresie cen transferowych (TP). Zasadniczo obowiązki te ciążą na tych podatnikach, którzy zawierają transakcje kontrolowane tj. transakcje z podmiotami powiązanymi.
Jednak przepisy ustawy PIT/CIT nakładają obowiązki dokumentacyjne także na podatników, którzy podejmują transakcje niekontrolowane z podmiotami z tzw. „rajów podatkowych”.
„Raj podatkowy” – co to takiego?
Potocznie zwany „raj podatkowy” to podmiot mający miejsce zamieszkania, siedzibę lub zarząd na terytorium lub w kraju stosującym szkodliwą konkurencję podatkową. „Raj podatkowy” to także zagraniczny zakład położony na terytorium lub w kraju stosującym szkodliwą konkurencję podatkową.
Przepisy nie tłumaczą pojęcia „szkodliwa konkurencja podatkowa”. Jednak w międzynarodowym prawie podatkowym przyjmuje się, że są to działania stosowane przez niektóre terytoria/kraje polegające na celowym wprowadzaniu do ustawodawstwa rozwiązań atrakcyjnych podatkowo (głównie niższe podatki lub ich brak). W ten sposób podmioty gospodarcze są zachęcane do „przenoszenia” swoich dochodów z jednego kraju (mniej atrakcyjnego podatkowo) właśnie do „raju podatkowego”. Oczywiście działania te szkodzą państwom, które nie są takimi „rajami podatkowymi”.
Ustawa PIT/CIT nie zawiera katalogu terytoriów lub krajów stosujących szkodliwą konkurencję podatkową. Katalog taki znajdziemy w rozporządzeniach: Ministra Finansów z dnia 28 marca 2019 r. w sprawie określenia krajów i terytoriów stosujących szkodliwą konkurencję podatkową w zakresie podatku dochodowego od osób prawnych/od osób fizycznych.
Rozporządzenia zawierają zamknięty katalog 26 krajów oraz terytoriów stosujących szkodliwą konkurencję podatkową. Wśród nich znajdują się m. in.:
- Księstwo Andory,
- Hongkong,
- Księstwo Monako,
- Republika Panamy,
- Brytyjskie Wyspy Dziewicze,
- Republika Malediwów,
- Wspólnota Dominiki,
- Grenada.
Transakcje bezpośrednie z rajami podatkowymi
Polski ustawodawca chce wiedzieć, czy i jakie transakcje podejmują polscy podatnicy z „rajami podatkowymi”, tj. np. czy nabywają towary od kontrahenta z „raju” lub zaciągają inne zobowiązania. Wobec tego wymaga od nich po pierwsze stosowania cen rynkowych w transakcjach zawieranych z takimi podmiotami oraz po drugie – ujawnienie takich transakcji poprzez obowiązek sporządzenia dokumentacji cen transferowych.
W ten sposób Minister Finansów zyskuje narzędzie do walki z unikaniem lub uchylaniem się od opodatkowania poprzez „przerzucanie” dochodów do „rajów podatkowych”.
Zgodnie z przepisami, podatnicy są zobowiązania do sporządzenia lokalnej dokumentacji cen transferowych, jeżeli są spełnione łącznie dwa warunki:
- dokonują transakcji innej niż transakcja kontrolowana z podmiotem mającym miejsce zamieszkania, siedzibę lub zarząd na terytorium lub w kraju stosującym szkodliwą konkurencję podatkową oraz
- wartość tej transakcji w roku podatkowym (a dla spółek osobowych w roku obrotowym) przekroczyła progi ustawowe:
- 2 500 000 zł – dla transakcji finansowych;
- 500 000 zł – dla pozostałych transakcji.
W tym miejscu warto wskazać, że powyższe podwyższone progi dokumentacyjne obowiązują od 26 października 2022 roku w wyniku nowelizacji ustawy PIT i CIT. Transakcje finansowe i pozostałe zawierane za lata wcześniejsze (np. za rok 2021) powinny być dokumentowane, jeżeli ich wartość przekroczyła 100 000 zł w danym roku.
Należy pamiętać, że obowiązek dokumentacyjny w zakresie „rajów podatkowych” dotyczy podejmowania transakcji zarówno z podmiotami powiązanymi jak i niepowiązanymi z „rajów podatkowych”.
Podsumowując, jeżeli podatnik dokona w danym roku podatkowym lub obrotowym transakcji (sprzedażowej, zakupowej, finansowej, innej) z podmiotem z „raju podatkowego” na kwotę przekraczającą próg ustawowy, będzie musiał przygotować za ten rok dokumentację cen transferowych.
Dokumentacja TP powinna zawierać część ogólną – opis podatnika i opis transakcji, w tym stosowaną metodę ustalania ceny transferowej (tzw. local file) oraz część analityczną cen transferowych. Analiza powinna wskazywać (udowodnić), że ceny w transakcji ustalone z podmiotem z „raju podatkowego” są zgodne z zasadą ceny rynkowej.
Poza przygotowaniem dokumentacji TP, podatnik będzie musiał wykazać transakcję w złożonej do urzędu skarbowego informacji TPR-C/TPR-P.
Ponadto podatnik składa do organu podatkowego także oświadczenie o wypełnieniu obowiązków co do sporządzenia dokumentacji cen transferowych oraz o tym, że ceny ustalone z „rajem podatkowym” były rynkowe.
Transakcje pośrednie z rajami podatkowymi
W związku z nowelizacją ustawy PIT i ustawy CIT z dnia 7 października 2022 r. zostały uchylone z mocą wsteczną, tj. od 1 stycznia 2021 roku, kontrowersyjne przepisy dotyczące dokumentowania przez podatników transakcji „pośrednich” zawieranych z podmiotami z „rajów podatkowych”.
Od 2021 roku ustawodawca wprowadził obowiązek sporządzenia lokalnej dokumentacji cen transferowych dla podatników dokonujących „pośredniej” transakcji kontrolowanej lub transakcji innej niż transakcja kontrolowana. Taka pośrednia transakcja rajowa miała miejsce wówczas, gdy:
- rzeczywisty właściciel miał miejsce zamieszkania, siedzibę lub zarząd na terytorium lub w kraju stosującym szkodliwą konkurencję podatkową oraz
- wartość tej transakcji w roku podatkowym (obrotowym dla spółek osobowych) przekraczała próg – 500 000 zł.
W praktyce oznaczało to, że podatnicy musieli sprawdzać wszystkich swoich kontrahentów (powiązanych i niepowiązanych, polskich i zagranicznych), z którymi w danym roku dokonali rozliczeń na kwotę 0,5 mln zł i więcej. To sprawdzenie służyło ustaleniu, czy nasz kontrahent współpracuje w jakikolwiek sposób z „rajami podatkowymi”.
Jeżeli kontrahent zawierał transakcje z rajem/rajami podatkowymi, to należało domniemać, że rzeczywistym właścicielem należności wypłacanych przez podatnika swojemu kontrahentowi był właśnie podmiot z raju podatkowego.
Przepisy wskazywały też, że podatnik przy weryfikacji swojego kontrahenta pod kątem jego współpracy z podmiotem z „raju podatkowego” musiał dochować należytej staranności. Jednak w żaden sposób ustawodawca nie wyjaśnił, jak tę należytą staranność dochować.
Pośrednie transakcje rajowe – problemy i kontrowersje
Stosowanie w praktyce przepisów dotyczących pośrednich transakcji rajowych było bardzo problematyczne dla polskich podatników. Aby „uchronić” się przed obowiązkiem przygotowywania dokumentacji musieli oni analizować wszystkich swoich kontrahentów, z którymi kwota transakcji przekroczyła w 2021 r. 0,5 mln zł pod kątem ich współpracy z „rajami podatkowymi”. Najczęstsze trudności, jakie tu występowały to:
- brak wskazania przez ustawodawcę, w jaki sposób sprawdzać kontrahentów;
- co decyduje o tym, czy dany podatnik dochował należytej staranności przy weryfikacji kontrahenta czy też podjęte działania to „za mało” pod tym kątem;
- jak „zmusić” kontrahenta do ujawnienia, czy współpracuje on z „rajami podatkowymi” czy nie – zwłaszcza, gdy kontrahent nie jest podmiotem powiązanymi lub ma siedzibę w innym kraju niż Polska. Wówczas specyfika polskich przepisów jest dla niego niezrozumiała i zasadniczo nie musi ich stosować;
- czy należy sprawdzać tylko kontrahentów – dostawców, czy też kontrahentów – nabywców. Literalnie przepis mówił o rzeczywistym właścicielu należności z raju podatkowego, co wydawać by się mogło, że należy badać tylko kontrahentów – dostawców. Ministerstwo jednak początkowo szeroko interpretowała przepisy i wskazywało, że trzeba sprawdzać zarówno dostawców jak i nabywców;
- jak w praktyce miałaby taka dokumentacja cen transferowych wyglądać – należy w niej opisać transakcje podatnika z kontrahentami, czy transakcję kontrahenta z rajem podatkowym;
Podatnicy najczęściej stosowali oświadczenia, które wysyłali do swoich kontrahentów, aby Ci poświadczyli, czy współpracują z „rajami podatkowymi” czy też nie.
Z uwagi na powyższe problemy i kontrowersje, Minister Finansów ostatecznie wycofał się ze stosowania tych przepisów i uchylono je z mocą wsteczną. Obecnie zatem podatnicy mają obowiązek wyłącznie dokumentowania transakcji zawieranych bezpośrednio z podmiotami z „rajów podatkowych”.
Wpis gościnny – autorką publikacji jest Aleksandra Trocińska, doradca podatkowy, specjalistka m.in. w zakresie ceny transferowych i przygotowywania dokumentacji podatkowej. Współwłaścicielka spółki doradztwa podatkowego – DCF TAX (https://dcf-tax.pl/).
